Ande Sri – The Poet Who Wrote The Soul of Telangana
అక్షరముక్క రాని అపర సరస్వతి – పల్లె పదాల సాహితీవేత్త
జయ జయహే తెలంగాణ… జననీ జయకేతనం!
ఈ గీతం వినగానే ప్రతి తెలంగాణ హృదయం గర్వంతో ఉప్పొంగుతుంది.
ఆ గీతం వెనుక ఉన్న ఆత్మ ఎవరిదంటే —
తెలంగాణ నేల గుండె చప్పుళ్లను పద్యాలుగా మార్చిన మహాకవి అందెశ్రీ.
తెలుగు సాహిత్యానికి, తెలంగాణ స్ఫూర్తికి, పల్లె పదాలకూ అందెశ్రీ అస్తమయం ఒక పెద్ద లోటు. నిన్న ఆదివారం ఉదయం ఆయన గుండెపోటుతో తుదిశ్వాస విడిచారు. వైద్యుల నివేదిక ప్రకారం, ఆయన గత నెల రోజులుగా బీపీ మందులు వాడడం మానేశారు. మూడు రోజులుగా శ్వాసలో ఇబ్బందిగా అనిపించినా వైద్యుడిని సంప్రదించలేదని కుటుంబ సభ్యులు తెలిపారు. ఆయన మరణం సాహిత్య ప్రపంచంలో విషాదాన్ని మిగిల్చింది.
పల్లె మట్టిలో పుట్టిన పద్యగంధం
1961 జూలై 18 – సిద్దిపేట జిల్లా రేబర్తి గ్రామంలో ఒక బాలుడు పుట్టాడు — అతడే తరువాత తెలంగాణ రాష్ట్ర గీతకర్తగా నిలిచిన అందెశ్రీ (అందె ఎల్లయ్య). తల్లిదండ్రులను చిన్న వయసులోనే కోల్పోయి, గొర్రెలు కాయడం, తాపీ పని చేయడం — అది ఆయన విద్య, అదే ఆయన విశ్వవిద్యాలయం.
ఆ పల్లెల గాలే ఆయన పాఠ్యపుస్తకం. మట్టివాసన, పక్షుల కిలకిలలు, వాగుల మురళి — ఇవన్నీ ఆయన కవిత్వానికి మూలం. తాపీ పని కోసం నిజామాబాద్ వెళ్లినప్పుడు శృంగేరి మఠ స్వామి శంకర్ మహారాజ్ ఆయన ఆశువుగీతాలు విని ఆశ్చర్యపడి, “నీవు శ్రీతో సమానుడివి” అని — “అందెశ్రీ” అని పేరు పెట్టారు. ఆ పేరు ఆయన్ని చిరస్మరణీయుడిగా మార్చింది.
పల్లె భాషలో పద్యం – తెలంగాణ భావజాలానికి ప్రతిధ్వనిఅందెశ్రీ కవిత్వం ఒక బడుగు మనిషి హృదయానికి ప్రతిబింబం. ఆయన పదాలు సులువుగా పలికినా, ఆలోచన గుండెలో నాటుకుపోతుంది.
“మాయమైపోతున్నాడమ్మా మనిషన్నవాడు”
– ఈ పాదం తెలంగాణ సాహిత్య చరిత్రలో శాశ్వతం.
అది ఆధునిక మనిషి స్వరూపం మీద వేసిన అద్దం.
“కొమ్మ చెక్కితే బొమ్మరా, కొలిచి మొక్కితే అమ్మరా”
– ఈ పాటలో తెలంగాణ నేలతో మమకారం, మానవత్వం దృఢంగా వినిపిస్తుంది.
ఆయన రాసిన పాటలు తెలంగాణ మట్టిని పద్యంగా మలిచాయి.
జయ జయహే తెలంగాణ – ఒక జాతి గీతం
తెలంగాణ ఉద్యమం వేడెక్కిన రోజుల్లో, ప్రజల్లో చైతన్యం నింపిన గీతం —
“జయ జయహే తెలంగాణ.. జననీ జయకేతనం.”
ఈ పాట తెలంగాణ ఆత్మను ప్రతిబింబించింది. ప్రతి ఉద్యమ గుండెలో ఆ గీతం వినిపించేది. ఆ తర్వాత ప్రభుత్వం ఆ గీతాన్ని తెలంగాణ రాష్ట్ర అధికారిక గీతంగా గుర్తించింది.
ఆ రోజు అందెశ్రీ జన్మ ధన్యమైంది. అతని జీవిత కవిత్వం తెలంగాణ చరిత్రలో అక్షరాలా లిఖింపబడింది.
సినీ రంగంలో సాహిత్య విప్లవం
ఆయన రాసిన పాటలు సినిమాల ద్వారా కూడా మానవీయ స్ఫూర్తిని నింపాయి. ప్రజా నటుడు, దర్శకుడు ఆర్‌. నారాయణమూర్తి సినిమాల్లో ఆయన గీతాలు ప్రజల్లో అగ్ని రేపాయి.
‘పల్లెనీకు వందనములమ్మో’, ‘గలగల గజ్జెల బండి’, ‘కొమ్మ చెక్కితే బొమ్మరా’, ‘యెల్లిపోతున్నావా తల్లి’, ‘జన జాతరలో మన గీతం’ — ప్రతీ గీతం ఒక జీవన తత్త్వం, ఒక సామాజిక స్ఫూర్తి.
2006లో “గంగ” సినిమాకు నంది పురస్కారం, తర్వాత “బతుకమ్మ” చిత్రానికి సంభాషణలు రాయడం — ఆయన కవిత్వం సరిహద్దులు దాటింది.
పురస్కారాలు – ఎల్లలు దాటిన పల్లె ప్రతిభ
- కాకతీయ విశ్వవిద్యాలయం గౌరవ డాక్టరేట్
- తెలంగాణ ప్రభుత్వ కోటి రూపాయల పురస్కారం
- 2014 – యూనివర్సల్ గ్లోబల్ పీస్ డాక్టరేట్
- 2015 – దాశరథి సాహితీ పురస్కారం
- 2015 – రావూరి భరద్వాజ సాహితీ పురస్కారం
- 2022 – జానకమ్మ జాతీయ పురస్కారం
- 2024 – దాశరథీ కృష్ణమాచార్య సాహితీ పురస్కారం
- లోక్ నాయక్ పురస్కారం
ఈ అవార్డులు ఆయన ప్రతిభను కాదు — ఆయన పదాలను గౌరవించాయి.
“చదువు రాకపోయినా – చైతన్యం రాశాడు”
అందెశ్రీ గారు బడి మెట్టెక్కకపోయినా, ఆయన కవిత్వం తెలంగాణ బడి పుస్తకాలలో చోటు దక్కించుకుంది.
ఆయన పదాలు పల్లె తల్లి గొంతులో పలికాయి, ఉద్యమ కవుల చేతుల్లో అగ్నిలా రగిలాయి.
ఆయన లేరు, కానీ ఆయన మాటలే తెలంగాణ శ్వాసగా మిగిలాయి.
“చదువు లేకపోయినా చైతన్యం రాయగలగటం – అదే అందెశ్రీ చరిత్ర.”
ప్రజల మధ్యే ఆయన చిరంజీవి
ఆయన మరణవార్తతో తెలంగాణ అంతా శోకసంద్రమైంది. ముఖ్యమంత్రి రేవంత్ రెడ్డి, మాజీ సీఎం కేసీఆర్, కేటీఆర్, హరీశ్రావు, సాహిత్యవేత్తలు, ఉద్యమకారులు, కళాకారులు సంతాపం తెలిపారు.
అధికారిక లాంఛనాలతో ఆయన అంత్యక్రియలు నిర్వహించాలని తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఆదేశాలు జారీ చేసింది.
కానీ తెలంగాణ ప్రజల హృదయాల్లో ఆయనకు శాశ్వత స్థలం ఉంది.
“ఆయన మట్టిలో కలిసిపోలేదు, మట్టిగీతంగా మారిపోయాడు.”
విధాత నివాళి :
ఆ పాదం చెప్పిన కవి నేడు మాయమయ్యాడు.
కానీ ఆయన మాటలు తెలంగాణ గాలిలో ప్రతిధ్వనిస్తున్నాయి.
అక్షరాలు రాకపోయినా అక్షరాలా గెలిచిన మనిషి — అందెశ్రీ.
శతనమస్సులు ప్రజాకవి గారికి.