Same day Cheque Clearance | ఇకమీదట అదే రోజు చెక్కు క్లియర్‌ – ఆర్బీఐ కొత్త నియమాలు అమల్లోకి

అక్టోబర్‌ 4 నుంచి దేశవ్యాప్తంగా చెక్కులు అదే రోజున క్లియర్‌ అవుతాయి. ఆర్బీఐ నిర్దేశించిన కొత్త వ్యవస్థతో కొన్ని గంటల్లోనే మొత్తం ఖాతాలో జమ. బ్యాంకులు “పాజిటివ్‌ పే సిస్టమ్‌” పాటించాలి.

RBI Launches Same-Day Cheque Clearing Across India from October 4

న్యూఢిల్లీ, అక్టోబర్‌ 4 (విధాత‌):
Same day Cheque Clearance | భారతీయ రిజర్వు బ్యాంక్‌ (ఆర్బీఐ) దేశవ్యాప్తంగా చెక్కు క్లియరెన్స్‌ వ్యవస్థలో విప్లవాత్మక మార్పు తీసుకొచ్చింది. ఈ రోజు నుంచి చెక్కులు జమ చేసిన రోజునే వాటి క్లియరెన్స్‌ పూర్తవుతుంది. అంటే ఇకపై చెక్కు డిపాజిట్‌ చేస్తే 1–2 రోజులు వేచిచూడాల్సిన అవసరం లేదు — కొన్ని గంటల్లోనే మొత్తం ఖాతాలో జమ అవుతుంది.

 కొత్త వ్యవస్థ ఎప్పుడు మొదలవుతోంది?

అక్టోబర్‌ 4, 2025 నుంచి మొదటి దశ అమల్లోకి వస్తోంది. రెండో దశ జనవరి 3, 2026 నుంచి ప్రారంభమవుతుంది.
మొదటి దశలో బ్యాంకులు సాయంత్రం 7 గంటలలోపు చెక్కు క్లియరెన్స్​ ఇవ్వాలి. రెండో దశలో మూడు గంటల్లోపే చెక్కుకు ఆమోదం ఇవ్వాల్సిఉంటుంది.

ఎలా పనిచేస్తుంది కొత్త చెక్కు క్లియరింగ్‌ వ్యవస్థ?

• చెక్కులు ఇకపై బ్యాచ్‌లుగా కాకుండా నిరంతర ఆమోదం (Continuous Clearing) ద్వారా ప్రాసెస్‌ చేయబడతాయి.
• ఉదయం 10 గంటల నుంచి మధ్యాహ్నం 4 గంటల వరకు చెక్కులు స్కాన్‌ చేసి వెంటనే క్లియరింగ్‌ హౌస్‌కు పంపబడతాయి.
• ఉదయం 11 గంటల నుంచి ప్రతి గంటకు ఒకసారి బ్యాంకుల మధ్య సెటిల్​మెంట్‌ జరుగుతుంది.
• చెల్లింపు బ్యాంక్‌ (పేయింగ్‌ బ్యాంక్‌) 7 గంటలలోపు స్పందించకపోతే — ఆ చెక్కు ఆటోమేటిక్‌గా ఆమోదించబడుతుంది.

ఆర్బీఐ మార్గదర్శకాలు ఏమంటున్నాయి?

కొత్త వ్యవస్థలో ప్రతి బ్యాంకు “పాజిటివ్‌ పే సిస్టమ్‌”ను కచ్చితంగా పాటించాలి.
ఈ విధానంలో ₹50,000 కంటే ఎక్కువ విలువ గల చెక్కులకు, వినియోగదారు ముందుగానే చెక్కు వివరాలు (ఖాతా సంఖ్య, చెక్కు నంబర్‌, మొత్తం, లబ్ధిదారుని పేరు) సమర్పించాలి. చెక్కు బ్యాంకుకు చేరుకున్నప్పుడు ఈ వివరాలను ధృవీకరించిన తరువాత మాత్రమే క్లియరెన్స్‌ జరుగుతుంది.

ఇక బౌన్స్‌ అవకుండా జాగ్రత్తలు

కస్టమర్లకు బ్యాంకుల సూచనలు

• ఖాతాలో సరిపడా నిధులు ఉండాలి
• చెక్కు వివరాలు (తేదీ, మొత్తం, లబ్ధిదారుడు) సరిగ్గా ఉండాలి
• పదాల్లో, అంకెల్లో మొత్తం ఒకేలా ఉండాలి
• లబ్ధిదారుని పేరులో లేదా మొత్తంలో ఎలాంటి కొట్టివేతలు, తిరిగి రాయడం ఉండకూడదు.
• సంతకం బ్యాంక్‌ రికార్డుతో సరిపోవాలి

సాంకేతికంగా ఏం మారింది?

ఇప్పటివరకు చెక్కులు చెక్‌ ట్రంకేషన్‌ సిస్టమ్‌ (CTS) ద్వారా ప్రాసెస్‌ అవుతుండేవి. ఇందులో చెక్కు యొక్క ఎలక్ట్రానిక్‌ ఇమేజ్‌ మాత్రమే పంపబడేది. కానీ అది రోజుకు ఒక్కసారి మాత్రమే సెటిల్‌ అవుతుండేది. ఇకపై ఈ ప్రక్రియ రియల్‌టైమ్‌లో నిరంతరంగా జరుగుతుంది.

వినియోగదారులకు కలిగే లాభాలు

• కొన్ని గంటల్లోనే చెక్కు మొత్తం ఖాతాలోకి
• దేశవ్యాప్తంగా సమాన వేగంతో క్లియరెన్స్‌
• వ్యాపార సంస్థలకు తక్షణ చెల్లింపుల సౌలభ్యం
• చెక్కు స్థితిని ఆన్​లైన్‌లో సులభంగా ట్రాక్‌ చేయగలిగే అవకాశం
• బ్యాంకుల సెటిల్‌మెంట్‌ రిస్క్‌ తగ్గింపు

చెక్కు క్లియరింగ్‌ చరిత్రలో పరిణామాలు

• 1980కి ముందు: మాన్యువల్‌ ప్రాసెసింగ్‌ – 5 నుండి 7 రోజులు పట్టేది
• 1980లలో: MICR సిస్టమ్‌తో 1–3 రోజులకు తగ్గింపు
• 2008లో: CTS (Cheque Truncation System) ప్రవేశం – ఒకరోజులో క్లియరెన్స్‌
• 2021లో: దేశవ్యాప్తంగా ఒకే గ్రిడ్‌ (T+1)
• 2025లో: Continuous Clearing System – కొన్ని గంటల్లో ఫండ్స్‌

దేశవ్యాప్తంగా అమలు

ఈ కొత్త విధానం దేశంలోని మూడు ప్రధాన ఆర్బీఐ క్లియరింగ్‌ గ్రిడ్‌లైన్లయిన ఢిల్లీ, ముంబై, చెన్నై పరిధిలో ఉన్న అన్ని బ్యాంకులకు వర్తిస్తుంది. దేశవ్యాప్తంగా ఏ బ్యాంకులో చెక్కు జమ చేసినా అదే రోజు క్లియర్‌ అవుతుంది.